Η εξέλιξη της δικαιόχρησης στη χώρα μας αποτυπώνεται σε 2 ομώνυμες κλαδικές έρευνες που έχει πραγματοποιήσει η ΙCAP, σε διάφορα εξειδικευμένα περιοδικά όπως στην έρευνα που διεξήγαγε το περιοδικό “Franchise Success” και δημοσιεύτηκε στον ετήσιο οδηγό “Πανόραμα Franchise 2003”, στο ετήσιο τεύχος της Έκθεσης Franchising της KEM και σε ειδικά αφιερώματα του οικονομικού τύπου.
Οι δημοσιεύσεις αυτές εξετάζουν τη δικαιόχρηση από τη σκοπιά της αγοράς, του δότη και του λήπτη. Παρουσιάζουν τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του τομέα κατά κύριο κλάδο δραστηριότητας, περιγράφουν τους ρυθμούς αύξησης των συστημάτων δικαιόχρησης κατά κλάδο, παρουσιάζουν προφίλ επιχειρήσεων, επισημαίνουν προβλήματα επιχειρηματικής, νομικής και φορολογικής φύσεως και προτείνουν την άρση συγκεκριμένων εμποδίων με σκοπό την υγιή ανάπτυξη της δικαιόχρησης.
Απουσιάζει γενικά η θεώρηση της δικαιόχρησης από τη σκοπιά των οικονομικών αποτελεσμάτων των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων, της εθνικής οικονομίας και της κοινωνικής ωφέλειας. Η επισήμανση αυτού του κενού σηματοδότησε την πρωτοβουλία σύνταξης αυτής της μελέτης. Άν και τα διαθέσιμα στοιχεία που θα επέτρεπαν μια συστηματική ανάλυση του θέματος είναι ελλιπή και αποσπασματικά, επιχειρήσαμε να δώσουμε απαντήσεις σε ερωτήματα όπως τα παρακάτω:
• Ποια η συμβολή της δικαιόχρησης στην απασχόληση, στον εκσυγχρονισμό του εμπορίου και των υπηρεσιών και στην ανάπτυξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων των οικείων κλάδων;
• Έως ποιον βαθμό η δικαιόχρηση συμβάλλει στη σταθερότητα των συνθηκών της αγοράς και στην αξιοποίηση των επιχειρηματικών ικανοτήτων;
• Επωφελείται ή όχι ο καταναλωτής από το σύστημα της δικαιόχρησης;
• Δημιουργούνται συνθήκες για την επέκταση ελληνικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων σε ξένες αγορές;
• Έως ποιον βαθμό ενδείκνυται η κρατική παρέμβαση με σκοπό την εξυγίανση της δικαιόχρησης και την προστασία ληπτών και καταναλωτών;
Τα διαθέσιμα στοιχεία της ΕΣΥΕ για το λιανικό εμπόριο και τις υπηρεσίες (αριθμός καταστημάτων, απασχόληση, κύκλος εργασιών) δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της παρούσας μελέτης τόσο από πλευράς ταξινόμησης, όσο και ως προς την επικαιρότητά τους. Η παντελής δε έλλειψη επίσημων κρατικών στοιχείων για την εξέλιξη της δικαιόχρησης στην Ελλάδα (άς ληφθεί υπόψη ότι ο τομέας της δικαιόχρησης στη χώρα μας άρχισε να κάνει αισθητή την παρουσία του μετά το 1995) μας οδήγησε στην κύρια πηγή ταξινομημένων οικονομικών στοιχείων για τις επιχειρήσεις – δότες, δηλαδή στον Οικονομικό Οδηγό του ICAP. Επιλέχθηκε δείγμα 55 επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται ως δότες δικαιόχρησης, συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν βασικά οικονομικά στοιχεία τους κατά κλάδο, τομέα και συνολικά. Με τον τρόπο αυτό προέκυψαν διάφορες διαπιστώσεις σχετικά με τις επιδόσεις των εταιρειών αυτών και έγιναν συγκρίσεις με τη γενική πορεία του λιανικού εμπορίου, των υπηρεσιών και του ΑΕΠ.
Επειδή η αριθμητική ανάλυση διαπιστώνει, αλλά δεν ερμηνεύει, πραγματοποιήσαμε και έναν κύκλο συνεντεύξεων με σκοπό τη συζήτηση των ευρημάτων μας με επιχειρήσεις – δότες, με το Σύνδεσμο Franchise της Ελλάδος, με το Υπουργείο Ανάπτυξης, με το ΕΒΕΑ και με μελετητικά γραφεία που έχουν τη δικαιόχρηση ως αντικείμενο. Στις συναντήσεις αυτές συζητήθηκαν και πολλά άλλα θέματα ποιοτικού χαρακτήρα. Για πληρέστερη επαφή με τη δραστηριότητα της δικαιόχρησης επισκεφθήκαμε και την ετήσια Διεθνή Έκθεση Franchising της ΚΕΜ (21-24 Φεβρ.2003) όπου είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με δότες και κάποιους υποψήφιους λήπτες.
Τέλος, το σύνολο των συμπερασμάτων και των προτάσεών μας τέθηκε υπόψη ειδικών του τομέα για σχολιασμό και έχουν επιγραμματικά ως εξής:
- Η Δικαιόχρηση (Franchising) είναι ένα σχετικά νέο επιχειρηματικό σχήμα για την Ελλάδα και αφορά κυρίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Συνιστά τη δυναμικότερη διαρθρωτική αλλαγή στο λιανεμπόριο και στις υπηρεσίες , επιταχύνοντας τις τάσεις συγκέντρωσης των επιχειρήσεων σε μεγαλύτερες και δυναμικότερες αποκεντρωμένες ομάδες. Δημιουργεί ισχυρά εμπορικά σήματα, απασχόληση, μεταφέρει τεχνογνωσία, επιτυγχάνει οικονομίες κλίμακας και καθιερώνει στην αγορά υψηλότερα πρότυπα (standards). H δυναμική της δικαιόχρησης εμφανίζεται στο διάγραμμα που ακολουθεί.
- Η Δικαιόχρηση διανύει στη χώρα μας την αρχική φάση της διάδοσής της με υψηλούς επεκτατικούς ρυθμούς, δημιουργώντας περισσότερες θέσεις εργασίας από όσες τυχόν έμμεσα καταργεί. Ο αριθμός των ενεργών επιχειρήσεων-δικαιοπαρόχων σήμερα εκτιμάται σε 230 – 295, ο αριθμός των ενεργών εμπορικών σημάτων σε πάνω από 400, ο αριθμός των καταστημάτων των δικτύων σε περίπου 6.000 (35% εταιρικά και 65% δικαιόχρησης) και η συνολική απασχόληση που προσφέρουν τα συστήματα δικαιόχρησης σε περίπου 20.000 – 25.000 άτομα.
- Το 85% των συστημάτων δικαιόχρησης είναι ελληνικής προέλευσης και ιδιοκτησίας. Δεν παρατηρούνται προς το παρόν εκτεταμένες αγορές ελληνικών αλυσίδων από μεγάλες ξένες εταιρείες.
- Η Δικαιόχρηση αφορά κυρίως μικρές επιχειρήσεις – λήπτες, οι οποίες διαφοροποιούνται των λοιπών, επειδή λειτουργούν σε πλαίσιο
κανόνων που καθορίζει η σύμβαση. Αυτό “υπαλληλοποιεί” σε έναν βαθμό τους επιχειρηματίες-λήπτες, δίνει όμως ευκαιρίες δραστηριοποίησης σε νέους με επιχειρηματικές φιλοδοξίες και σε στελέχη επιχειρήσεων μέσης ηλικίας με πείρα στο αντικείμενo. - Τα καταστήματα δικαιόχρησης που ανήκουν σε καλά οργανωμένα συστήματα Δικαιόχρησης επιβιώνουν κατά κανόνα επί πολύ περισσότερα χρόνια από τα ομόλογα ανεξάρτητα καταστήματα, γεγονός που δημιουργεί συνθήκες σταθερότητας στην αγορά.
- Τα οικονομικά αποτελέσματα των συστημάτων δικαιόχρησης είναι, στο σύνολό τους, ευνοϊκότερα από τον μέσο όρο των ομόλογων ανεξάρτητων επιχειρήσεων, όχι όμως στον θεαματικό βαθμό που υπονοεί η ταχεία διάδοση της δικαιόχρησης. Παρατίθενται τα διαγράμματα των δεικτών για τα συνολικά μεγέθη. Όμως, οι οικονομικές επιδόσεις διαφέρουν σημαντικά από κλάδο σε κλάδο με σαφή υπεροχή στην Ένδυση (βιομηχανία) και στον Οικιακό Εξοπλισμό. Εφόσον οι επικρατούσες τάσεις συνεχιστούν, τα επόμενα χρόνια οι επιχειρήσεις δικαιόχρησης θα ακολουθήσουν προσεγγιστικά την εξέλιξη των επί μέρους κλάδων αγαθών και υπηρεσιών στους οποίους δραστηριοποιούνται.
- Δεν προκύπτει άμεση ωφέλεια για τον καταναλωτή σε όρους μείωσης της τιμής των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών. Διαπιστώνονται όμως, γενικά, έμμεσες ωφέλειες σε όρους ποιότητας των προσφερομένων και βελτίωσης της εξυπηρέτησης του καταναλωτή (value for money).
- Άν και η Δικαιόχρηση εισέρχεται ήδη στην ώριμη φάση ανάπτυξής της με μειωμένους ρυθμούς διάδοσης κατά την τελευταία διετία, η συνολική ζήτηση για Δικαιόχρηση προβλέπεται να παραμείνει ισχυρή και κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις γειτονικές προς αυτήν χώρες, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Όμως, η αναλογία των κατάλληλων υποψήφιων ληπτών παραμένει χαμηλή. Αρκετές είναι επίσης οι επιχειρήσεις που εμφανίζονται ως δικαιοπάροχοι (δότες) χωρίς να διαθέτουν σαφή επιχειρηματική φιλοσοφία (concept), την κατάλληλη υποδομή και επαρκή προετοιμασία.
- Ισχυρή νομοθετική και διοικητική παρέμβαση μπορεί ν’ αποθαρρύνει δότες και λήπτες. Πλήρης απουσία παρέμβασης αφήνει απροστάτευτους κυρίως τους λήπτες, αλλά και το καταναλωτικό κοινό. Ως πλέον εφαρμόσιμοι άξονες κρατικής παρέμβασης προτείνονται:
|
- Η σκοπιμότητα υποχρεωτικής καθιέρωσης κάποιων όρων του Κώδικα Δεοντολογίας της δικαιόχρησης (πέραν της Γνωστοποίησης), καθώς και όποιες προτάσεις προκύψουν ως προϊόν ευρείας συναίνεσης, είναι θέματα που προτείνεται να εξετασθούν χωρίς αναβολή και με πολλή σοβαρότητα από τους αρμόδιους φορείς και από τις επιχειρήσεις. Θα μπορούσαν να εξετασθούν σχετικές ρυθμίσεις σε όρους ενδοτικού δικαίου.
- Προτείνεται να επανεξετασθεί η σκοπιμότητα να συμπεριληφθούν οι λήπτες των συστημάτων δικαιόχρησης στους δικαιούχους του Μέτρου 2.8 του προγράμματος “Ανταγωνιστικότητα” που αφορά σε νέους επιχειρηματίες.
Ευελπιστούμε ότι η εργασία αυτή θα βοηθήσει στη χάραξη κρατικής πολιτικής για την ελληνική δικαιόχρηση, με σκοπό τόσο την ανάπτυξή της σε υγιείς βάσεις στην Ελλάδα, όσο και την επέκτασή της σε χώρες του ευρύτερου γεωγραφικού και οικονομικού χώρου μας.
Οι κ.κ. Δ. Κάζης και Θ. Τσαγκούρης είναι ερευνητές του ΚΕΠΕ.Η μελέτη βρίσκεται στο στάδιο της τελικής κρίσης. Αντίτυπό της είναι διαθέσιμο στη βιβλιοθήκη του ΚΕΠΕ, Ιπποκράτους 22, Αθήνα. ΔHMHTPHΣ KAZHΣ, ΘOΔΩPOΣ TΣAΓKOYPHΣ
Παρουσίαση μελέτης του Kέντρου Προγραμματισμού και Oικονομικών Eρευνών (KEΠE) – Σεπτέμβριος 2003
Θόδωρος Τσαγκούρης
Δημήτρης Κάζης
